Akreditif, bankanın ödeme taahhüdü olan bir ödeme yöntemidir. Tarafların birbirlerini tanımadıkları
veya birbirlerinin bulunduğu coğrafyanın riskini almak istemedikleri yerde kullanılması gereken bir
ödeme yöntemidir. Ticaretin çok temel iki unsuru mal teslimi ve ödemedir. Ödemeler tarihin il
çağlarından beri peşin, veresiye, tahsilat veya kredili olmuştur. Burada ödeme yöntemlerinin tercihi ve
kullanılması tarafların birbirlerini tanımasına, itibar ve mali durumun yapısı ile ekonomik, siyasal ve
konjonktürel durum ile coğrafi yerlere göre değişir. Peşin ve Veresiye (Mal mukabili, Açık hesap) daha
çok taraflardan birinin elinin güçlü olduğu, tekel durumunun olduğu veya tarafların birbirlerini çok iyi
tanıdığı durumlarda tercih edilirken, Tahsil (kapıda veya bir yerde ödeme) birbirlerini genelde
tanımayan ancak mal veya malı temsil eden belgelerin direkt olarak veya üçüncü bir taraf aracılığıyla
(tahsildar, kargo, tahsil bankası, ptt gibi.) ödeme durumlarında tercih edilir. Bunların her birinin bir
taraf için fazla riski vardır. Örneğin; peşin ödeme yönteminin riski alıcı taraf için yüksek olurken, mal
mukabili ödeme yönteminin riski satıcı için yüksektir, diğer taraftan tahsilat yönteminin her iki taraf
için riskleri vardır. çoğu zaman bunlar teminat mektubu, garanti, standby, aval, taahhütname, sigorta
gibi ek güvencelerle dengelenmeye çalışılır. Bir başka ödeme yöntemi vardır ki bu dengeyi
kendiliğinden sağlar; Akreditif.
Akreditif tarihin çok eski dönemlerinde başka isim ve yöntemlerle kullanıldığı halde bugün tanıdığımız
haliyle ortaçağdan hemen sonra kullanılmıştır. Önceleri sadece para taşıma zahmetinden kurtarmak
için seyahat çeki (Travelers Letter of credit) şeklinde kullanılan akreditif daha sonraları ticaretin önemli
bir ödeme yöntemi olmuştur. Bunu Ticari Akreditif (Commercial Letter of Credit) olarak adlandırıyoruz.
İlk paragrafta bahsini ettiğimiz “Kredili ödeme” yani üçüncü bir tarafın ödeme işlemine bir güven
unsuru olarak dahil olmasıyla gerçekleşen bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Akreditif doğru ve başarılı kullanıldığından çok güçlü bir ödeme yöntemidir, öyle ki hiç tanımadığınız
bir kişi ve bölgeye gönderdiğiniz malın bedelini hemen yanı başınızda ki iyi bir bankadan alabilmeniz
mümkündür. Akreditif şartına uygun olarak malı yükledikten ve uygun belgeleri bankaya ibraz ettikten
sonra riskiniz yoktur. Satıcı açısından durum böyleyken alıcı açısından da avantajlı tarafları vardır. Alıcı,
olayı başlatan taraf olarak akreditif şartlarını kendisi oluşturur, bankası alıcının istediği şartları
akreditife yazar ve takipçisi olur. İşlemde bir görevli (teyit bankası) varsa bu durumda ibraz edilen
belgeler iki bankanın kontrolünden geçer. Böylece alıcı kendisine gelen mal ve belgelerden emin olur.
Sonuçta akreditif alıcı ve satıcı için dengeli bir ödeme yöntemidir.
Genelde bakacak olursak akreditif ödeme yöntemlerinin avantaj ve dezavantajları aşağıdaki gibi
sıralanabilir.
Akreditifin Avantajları (Genel olarak)
Satıcı, dünyanın her yerine riski azaltarak ticaret yapabilir
Satıcı, alıcının malı kabul etmeme riskini ortadan kaldırır
Satıcı, alıcının belgeleri teslim almama riskini ortadan kaldırır
Satıcı, alıcının iyi niyetli olmama riskini ortadan kaldırır
Satıcı, alıcı ve bankası tarafından dolandırılma (fraud) riskini azaltır
Satıcı, üçüncü tarafların dolandırma (fraud) riskini ortadan kaldırır (kurye, hırsızlık vs.)
Satıcı, malı getirme riskini ortadan kaldırır
Satıcı, malın millileşme riskini ortadan kaldırır
Satıcı, yükleme sonrası pazarlık ve fiyat indirme tartışma riskini ortadan kaldırır
Satıcı, belgelerin yolda kaybolma riskini ortadan kaldırır
Satıcı, mal bedelinin ödenmeme riskini ortadan kaldırır
Satıcı, ülke riskini ortadan kaldırabilir
Satıcı, alıcının bankası riskini ortadan kaldırabilir
Satıcı, finansman imkanları elde eder (iskonto, iştira)
Satıcı, kredi alabilir (temlik, teminat)
Satıcı, aracılık yaparak para kazanabilir (devredilebilir akreditif ile)
Satıcı, başka yerden mal alabilir (temlik, teminat)
Satıcı, yapılandırılmış işlemler yapabilir
Satıcı, kompleks projelere girebilir
Alıcı, uygun olmayan belge (rezerv) sunma riskini ortadan kaldırır
Alıcı, belgelerin iki bankaca kontrol edildiğinden emin olur (görevli banka varsa)
Alıcı, ithali engelleyen eksik, yanlış veya yetersiz belge riskini ortadan kaldırır
Alıcı, kendisini koruyan şartları akreditifine koyabilir
Alıcı, satıcının kötü niyetli girişimlerine engel olabilir
Alıcı, malın ve belgelerin sözleşmeye uygun olacağından emin olur
Alıcı, malın usulüne uygun olarak tam yüklendiğinden emin olur
Alıcı, belgelerin yoldayken kaybolmasına önlem alabilir
Alıcı, finansman imkanları elde edebilir (postfinansman)
Akreditifin dezavantajları (Genel olarak)
Satıcının akreditif tekniğini bilmesi ve yerinde doğru uygulaması gerekir
Satıcının ICC’nin akreditiflere ilişkin kurallarını, resmi görüşlerini, bilirkişi kararlarını (docdex) bilmesi
gerekir
Satıcının kendisini sürekli güncel tutması gerekir
Satıcının çok dikkatli davranması gerekir, en ufak bir ihmal akreditif taahhüdünü ortadan kaldırır
Satıcının rezerve girmemesi gerekir, yani akreditif altında uygun ibrazda bulunması gerekir [uygun
ibraz; akreditif şartları ve tabi olduğu kurallara uygun belge sunulmasıdır]
Satıcının akreditifi ve satır aralarını çok iyi okuması gerekir, aleyhine çalışan şartlar olabilir
Satıcın sabırla her bir şartı incelemesi ve anlaması gerekir, kompleks akreditifte gözden kaçabilir
Akreditif sahte olabilir
Akreditif işler (operatif) olmayabilir
Akreditif sadece taslak (draft) olabilir, henüz açılmamış olabilir
Satıcı süreleri ve vadeleri geçirmiş olabilir
Satıcı için amir banka zayıf, bilinmiyor ve itibarlı olmayabilir
Satıcının teyit aldığı banka yeterli, güçlü, basiretli ve itibarlı olmayabilir
Satıcı, rezerv olması halleri için varış yeri mevzuatını incelememiş olabilir
Satıcı, ICC-BAFT-Wolfsberg Group’un Ticaretin Finansmanı Prensipleri konusunda bilgisi olmayabilir
Satıcı, müşteri ve bankası için Müşteri Durum Tespiti (MDT) Yapmamış olabilir
Satıcı, rezerv durumları için önlem almamış B planı yapmamış olabilir
Alıcı akreditif tekniğini bilmiyor olabilir
Alıcı akreditif ICC’nin akreditif kurallarını hiç duymamış ve kullanmamış olabilir
Alıcı ICC’nin akreditif kurallarını doğru yorumlamayı yapamıyor olabilir
Alıcı akreditiflere ilişkin verilen resmi ICC Görüşlerini, bilirkişi ve Yargıtay kararlarını bilmiyor olabilir
Alıcının bankası basiretli olmayabilir
Alıcı yanlış ve eksik teklif formu vermiş olabilir
Alıcı teklif formuna ihtiyacı olan bütün belge ve ilave şartları yazmamış olabilir
Alıcı, eksik yükleme ve kalitesiz mal konusunda endişesi olduğu halde bunu kanıtlayan belge istememiş
olabilir
Alıcı, Fatura, taşıma ve sigorta belgelerini detaylı bilgi ile istememiş olabilir
Alıcı, Diğer belgelerin içerik ve düzenleyici bilgilerini detaylı istememiş olabilir
Alıcı, kendisine teslim edilen belgeleri inceleme yeterliliğinde olmayabilir
Akreditifteki bankalar (amir banka ve görevli banka) riskli yanlış uygulama yapabilir
Alıcı, belgelerin yolda kaybolmasına karşı önlem almamış olabilir
Alıcı, yaptırım, ambargo ve müeyyideler konusunda önlem almamış olabilir
Alıcı, ICC-BAFT-Wolfsberg Group’un Ticaretin Finansmanı Prensipleri konusunda bilgisi olmayabilir
Alıcı, müşteri ve bankası için Müşteri Durum Tespiti (MDT) Yapmamış olabilir
Not : Teminat Akreditifleri (Standby Letter of Credit) bir başka yazımızın konusu olacaktır, bu nedenle
burada bahsedilmemiştir. Nisan 2020
Abdurrahman Özalp
ICC Türkiye Bankacılık komisyon başkanı